این در حالی است که امروزه دنیا تصویرگر و نظاره گر جنگ ها و درگیری های بسیاری است که به بهانه های مختلف رخ می دهد و صدها هزار نفر از مردم بی پناه را به کام مرگ می فرستد. آنچه امروز در غزه رخ می دهد و یا آنچه پیش از این در ویتنام، رخ داده بود، نمونه بارزی است از رنگ باختن وجدان در نهاد خودکامگانی که عرصه دنیا را برای زیستن بهتر انسان تنگ کرده اند.

سازمان ملل متحد،  ۵ آوریل، را با هدف ترویج فرهنگ صلح بر اساس ارزش‌های جهان شمول و اصولی مانند آزادی، کرامت انسانی؛ روز جهانی وجدان نامیده است. روزی که گویا امروز در سکوت این سازمان و سازمان های مدافع حقوق بشری می رود که به فراموشی سپرده شود.

وجدان؛ یگانه محکمه ای که نیازی به قاضی ندارد

دکتر محسن ایمانی، روانشناس بالینی و فردی به قدس آنلاین می گوید: تعریف وجدان در واقع همان نفس لوامه در وجود انسان است.

وقتی از وجدان صحبت می کنیم در واقع نفس لوامه به ذهن متبادر می شود به این معنی که انسان یک نفس دارد که همه فعالیت هایش به آن نفس بر می گردد و خداوند نیز در قرآن به این نفس قسم می خورد: و لااقسو بالنفس لوامه .

استاد دانشگاه تربیت مدرس بیان می کند: نفس می تواند جهت های مختلفی به خود بگیرد. برای مثال چنانچه مشغول امور بد شده و مدام مرتکب بدی ها شود در وجود انسان نفس اماره حاکم شده است. که اگر وجدان انسان بیدار و سالم باشد از طریق نفس لوامه مورد سرزنش قرار می گیرد که چرا این کار را انجام دادی و باید در صدد جبران بر آیی.

نویسنده کتاب «درآمدی بر آسیب شناسی مطالعه و تربیت عقلانی» می گوید: اگر نفس به سمت عبادت برود و آرامش پیدا کند تبدیل به نفس مطمئنه می شود آن چنان که در قرآن نیز ذکر شده است: یا ایتهاالنفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه.

ایمانی می گوید: تعبیری از کلام حضرت علی(ع) می فرماید: وجدان یگانه محکمه ای است که احتیاج به قاضی ندارد. بنابراین موضوعی که بیشتر در ارتباط با وجدان مطرح می شود نفس لوامه است. یعنی وقتی انسان کاری انجام می دهد با خود جمع بندی می کند که آیا ظلمی نسبت به حقوق دیگران صورت گرفته یا نه، و اینجاست که کلمه توبه مطرح می شود و بعد از توبه پای اصلاح به میان می آید.

در واقع فرد هم باید توبه کند و هم در صدد اصلاح برآید تا اگر خسارت فردی یا اجتماعی به بار آورده، جبران کند و آرامش بگیرد.

عوامل تأثیرگذار در بیداری وجدان

 این استاد دانشگاه درباره عوامل تأثیرگذار در بیداری وجدان می گوید: فردی که سالم زندگی می کند و معتقد و با اخلاق است، روی مرزی حرکت می کند که همواره در وجودش وجدان بیدار است و به خواب نمی رود. بنابراین در پرورش انسان سالم و اخلاقی در محیط خانواده، جامعه، مدرسه و حتی رسانه ها می توانند نقش داشته باشند.

ایمانی ادامه می دهد: در واقع خود فرد نیز می تواند خودش را تربیت کند که به این روش، خودتربیتی گفته می شود.

انسانی که از گناهان پرهیز کند قلب مطهر و سالمی دارد و چنانچه گناهی کرد توبه می کند و سالم می ماند اما فردی که مدام گناه می کند قلبش تیره و سیاه می شود و وجدان در او می میرد.وی تصریح می کند: در فرهنگ دینی و اخلاقی ما محاسبه نفس و مراقبه، معاتبه و مشارسه وجود دارد که هر یک می تواند به تربیت خوب و بیداری وجدان کمک کند تا در پایان هر روز انسان خود را مورد محاسبه قرار داده تا بدی ها را کم و بر نیکی ها بیفزاید. چنین انسانی می تواند از وجدان بیداری برخوردار باشد و براساس فرمان الهی و دینی حرکت کند چراکه دین برای بیداری وجدان بشر آمده است. بنابراین دیانت نقش بسیار زیادی در بیداری وجدان دارد و چنانچه انسان دیندار نباشد ممکن است بدون احساس وجدان درد، دست به هر کاری بزند.

ایمانی ادامه می دهد: عوامل مختلفی در بی وجدانی آدم ها نقش دارند. از جمله این که گناهان سبب سنگدلی و سخت دلی می شوند. هنگامی که انسان دل به دیانت نداده و پایبند آداب دینی نباشد از انجام گناه ابایی ندارد و به طور مثال اعمال حرام مانند خوردن گوشت خوک، مصرف مشروبات الکلی، قمار، خوردن مال یتیم و یا هر عمل پلیدی را به راحتی مرتکب می شود.

این استاد دانشگاه می گوید: انسانی که از گناهان پرهیز کند قلب مطهر و سالمی دارد و چنانچه گناهی کرد توبه می کند و سالم می ماند اما فردی که مدام گناه می کند قلبش تیره و سیاه می شود و وجدان در او می میرد.

بیداری وجدان

این روانشناس بالینی و فردی می افزاید: ماتریالیست ها معتقدند هنگامی که فرد می میرد دنیای دیگری وجود ندارد. بنابراین آن ها انسان هایی نیستند که بشود وجدان را در وجودشان بیدار کرد. اما کسانی که پایبند اخلاقیات هستند با دعوت به سوی دیانت و پرهیز از آتش قیامت و یادآوری معاد و فلسفه خلقت که انسان به این دنیا آمده تا اعتلا یابند، می توانند به سوی توبه و جبران بروند.

وی تأکید می کند: نماز، انسان را از زشتی ها باز می دارد و یکی از راه های بیدار کردن وجدان نماز است که انسان را از کارهای زشت باز می دارد. بنابراین عبادت رمز اصلاح است.

ایمانی می گوید: پیامد اعمال خیر به خود انسان، خانواده اش و جامعه برمی گردد ضمن این که فرد احترام فرمان خدا را داشته است اما فردی که احترام فرمان خدا را نگه نمی دارد نه خودش نه خانواده و نه جامعه اش از خیر اعمالش برخوردار نمی شوند.

وجدان کاری

ایمانی ادامه می دهد: فردی که در محل کار حاضر می شود باید نسبت به شغل و حرفه خود حساس بوده و وظایفش را به نحو احسن انجام دهد.

وی با اشاره به کم فروشی در کار می گوید: خداوند در قرآن می فرماید: «ویل للمتففین» وای بر کم فروشان. بنابراین کسانی که در محل کار با تأخیر حاضر شده و بدون انجام وظیفه، زودتر از موعد مقرر کار را ترک می کنند در واقع کم فروشی کرده اند.

این استاد دانشگاه می گوید: کسی می تواند پس از پایان کار در هر حرفه و شغلی آرامش داشته باشد که وجدان کاری داشته باشد و بر اینکه توانسته وظایفش را به خوبی انجام دهد خود را اغنا کند و در وجود خود دادگاه تشکیل داده تا در صدد جبران کوتاهی ها برآید. و با خود بگوید: ای که دستت می رسد کاری بکن/ قبل از آنکه از تو ناید هیچ کار